Αργεντινή και Αμερική – για τα «κεφάλαια
- γύπες» και για τη δικαιοσύνη - ένα άρθρο του φίλου μου David Malone από το blog Golem XIV
Πολλά ευχαριστώ στην Αλεξάνδρα
Ιωαννίδου για τη μετάφραση
«Είπαν στην Αργεντινή να πληρώσει αντισταθμιστικά
αμοιβαία κεφάλαια υψηλού κινδύνου ύψους 1,3 δις ευρώ» - Τίτλος στους Financial Times – 22. Νοεμβρίου 2012
Ο δικαστής που
αποφάσισε αυτή τη διαδικασία, Τόμας Γκρίζα, είπε πως «Μετά από 10 χρόνια
δικαστικής διαμάχης έχουμε αποτέλεσμα.»
Δεν είμαι τόσο
σίγουρος. Κατά τη γνώμη μου, ο τίτλος αυτός και ο διακανονισμός που αναγγέλλει
δεν είναι παρά η κορυφή ενός παγόβουνου από σκατά. Όπως με όλα τα παγόβουνα,
μπορείς να κάνεις το τραγικό λάθος να θεωρήσεις πως το κομματάκι που βλέπεις να
προεξέχει από την επιφάνεια του νερού είναι το παν. Κατά τη γνώμη μου, αν
κοιτάξεις κάτω από την επιφάνεια, σχεδόν τα πάντα σε αυτό το άρθρο και στην
περίπτωση που ισχυρίζεται πως παρουσιάζει είναι αντεστραμμένα.
Το ορατό
χαρτζιλίκι
Η Αργεντινή
δανείστηκε χρήματα, τα βρήκε σκούρα και αθέτησε την υποχρέωσή της απέναντι
στους δανειστές της. Τι πιο απλό; Αυτά συνέβησαν το 2001. Από τότε, οι
ομολογιούχοι, ή τουλάχιστον κάποιοι απ’ αυτούς, άσκησαν δίωξη στην Αργεντινή
στα δικαστήρια της πατρίδας τους και ένας δικαστής με έδρα το Δικαστήριο του
Νότιου Μανχάταν, επιτέλους έδωσε μια εντολή υπέρ αυτών. Επιτέλους επήλθε
δικαιοσύνη για τους ομολογιούχους. Ο νόμος, μεγαλοπρεπής, σαν ένα λαμπρό
νησί-παγόβουνο.
Ας κατεβούμε όμως
λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια του νερού.
Υπόγειο νούμερο
ένα – τα κεφάλαια-γύπες (vulture
funds)
Τα
ομόλογα που στο άρθρο περιγράφονται μάλλον σεμνά ως «αντισταθμιστικά αμοιβαία
κεφάλαια» δεν είναι απλώς κάποια παλιά αμοιβαία κεφάλαια και στην
πραγματικότητα δεν πρόκειται για τους ομολογιούχους που δάνεισαν λεφτά στην
Αργεντινή σε πρώτη φάση. Τα εν λόγω αντισταθμιστικά αμοιβαία κεφάλαια είναι
αυτά που κοινώς ονομάζονται «κεφάλαια-γύπες». Τα κεφάλαια γύπες, όπως και τα
παράσιτα έχουν μια πολύ συγκεκριμένη κρυψώνα.
Τα κεφάλαια-γύπες περιτριγυρίζουν αγοράζοντας ό,τι συχνά ονομάζουμε «μη
εξυπηρετούμενες απαιτήσεις» (distressed debt).
Γιατί να θέλουν να κάνουν κάτι τέτοιο; Ε, λοιπόν, οι πρώτοι
ομολογιούχοι, είτε θα συμφωνήσουν με τον χρεώστη να πάρουν πίσω κάτι από όσα
είχαν δανείσει – στην περίπτωσή μας κανόνισαν με την Αργεντινή να πάρουν πίσω
30 σεντς ανά δολάριο – ή όταν προσγειωθεί κοντά τους κάποιος περιφερόμενος
γύπας, μπορεί να πουλήσουν σε αυτόν. Τα κεφάλαια-γύπες του λένε «Δεν ξέρεις
ποτέ τι θα πάρεις τελικά από την Αργεντινή, εμείς όμως θα σου δώσουμε τόσα εδώ
και τώρα.» Οι πρώτοι ομολογιούχοι θέλουν να τη βγάλουν όσο το δυνατόν
περισσότερο καθαρή. Έχουν χάσει λεφτά, αλλά αυτό είναι στη φύση του δανεισμού,
δεν είναι; Κάτι κερδίζεις, κάτι χάνεις. Ακριβώς όπως όταν δανείζεις με υποθήκη
ή όταν αγοράζεις αποθέματα και μετοχές – η αξία της επένδυσής σου μπορεί να
ανέβει αλλά και να κατέβει. Εσύ βάζεις τα λεφτά σου ελπίζοντας να ανταμειφθείς
και αναγνωρίζεις ότι υπάρχει και ένα ρίσκο που συνοδεύει την επένδυση.
Δεν θέλω
να υποτιμήσω την περίπτωση να χάσουν τα λεφτά τους οι ομολογιούχοι, ούτε να υπονοήσω
πως μια χώρα που δεν πληρώνει είναι αμελητέα υπόθεση. Απλώς θέλω να υπενθυμίσω πως
ο δανεισμός εμπεριέχει πάντα έναν κίνδυνο – έναν αναγνωρισμένο και φυσικό
κίνδυνο – που αποτελεί και μέρος του τόκου που πληρώνει κανείς για ένα δάνειο.
Η πιθανή αθέτηση είναι τμήμα του ρίσκου που
αποτιμάται στην τιμή των ομολόγων όπως ακούμε καθημερινώς, όταν μας λένε πως το
κόστος δανεισμού μιας χώρας ανεβαίνει.
Ας
επιστρέψουμε όμως στο κεφάλαιο-γύπας. Στην περίπτωσή μας ονομάζεται Elliot
Associates. Για να είμαστε πιο ακριβείς, και για να ικανοποιήσουμε τους κυρίους
από τις Δημόσιες Σχέσεις που μας διαβάζουν, η περίπτωση αφορά το NML Capital (ένα
κεφάλαιο με έδρα τις νήσους Κέιμαν) που αποτελεί μέρος του Elliot Capital Management που με τη σειρά του είναι μέρος των Elliot Associates. Η Elliot Associates και οι θυγατρικές της αποτελούν μαζί ένα από τα μεγαλύτερα, εάν όχι το μεγαλύτερο,
κεφάλαιο-γύπας. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για το πιο επιθετικό. Έχει τη βάση του στη Νέα Υόρκη και διευθύνων σύμβουλος
είναι ο κ. Paul Singer. Δεν τον γνωρίζω τον κ.
Singer. Μπορεί να είναι θαυμάσιο άτομο.
Έχω όμως τη γνώμη πως αν υπάρχει κάτι πιο απωθητικό από έναν πτωματοφάγο με
φολιδωτό λαιμό που τρώει τα σωθικά κάποιου φτωχού ζώου – αν υπάρχει κάτι πιο
απωθητικό – αυτό είναι η δουλειά του κ. Singer. Τα κεφάλαια-γύπες αγοράζουν για
να μηνύσουν. Βγάζουν το κέρδος τους από τη μιζέρια των άλλων.
Τα κεφάλαια
γύπες δεν αγοράζουν ομόλογα για να δανείσουν. Δεν δανείζουν. Δεν υπάρχουν για
να βοηθήσουν. Περιμένουν μέχρι μια χώρα να γονατίσει, αγοράζουν τα ομόλογά της
όσο αυτά είναι φθηνά και μετά χρησιμοποιούν νομικά μέσα ώστε να επιμείνουν, τη
στιγμή του πόνου και της απελπισίας, η κυβέρνηση, αντί να χρησιμοποιήσει ό,τι
της έχει απομείνει για να ταχτοποιήσει τα του οίκου της και να βοηθήσει τους
πολίτες της, να πρέπει να πληρώσει το κεφάλαιο-γύπας, τους κατόχους του και
τους επενδυτές του.
Οι υποστηρικτές
βεβαίως θα πούνε τώρα – μα πρόκειται για το νόμο. Η χώρα χρωστάει και πρέπει να
πληρώσει. Ποια η διαφορά όμως ανάμεσα σε αυτή την παγερή στάση και την ψυχρή
αναλγησία που βγάζει τις οικογένειες έξω, στο κρύο και στέλνει τα παιδιά στα
πτωχοκομεία; Πρόκειται για τις φυλακές των οφειλετών και την ηθική του πτωχοκομείου. Την ηθική των χοντρών και των
νομικών τους συμβούλων που κάνουν μάθημα στους φτωχούς και στους
καταφρονεμένους που τους χρωστάνε λεφτά.
Τι
υποκριτικές ανοησίες! Και ο νόμος; Δεν είμαστε ούτε κακοί, ούτε άκαρδοι, αλλά εμμένουμε στην εφαρμογή του νόμου. Ναι, πράγματι. Ο νόμος. Απέναντι στον οποίο όλοι οι άνθρωποι, όλα τα κράτη
πρέπει να είναι ίσα. Έτσι είναι; Ναι! Ναι! Και τι
γίνεται με την ακεραιότητα και την ανάληψη ευθυνών για τα λάθη μας, και την
πληρωμή τους;
Υπόγειο νούμερο δύο – Η Αργεντινή αθέτησε την αποπληρωμή του χρέους της
Κάθε επίπεδο
είναι μεγαλύτερο από το αμέσως πιο πάνω. Είναι 1976. Η Isabel Perón έχει αποχωρήσει, έχει αναλάβει η στρατιωτική δικτατορία του στρατηγού Jorge Rafael Videla, του ναυάρχου Emilio Eduardo Massera και του γενικού ταξίαρχου Orlando Ramón Agosti. (Τα παραθέματα που ακολουθούν είναι από ένα πολύ καλό
άρθρο του “Argentina Independent” που ιδρύθηκε και στελεχώθηκε από βρετανούς δημοσιογράφους.
Μπορείτε να διαβάσετε γι’ αυτό εδώ.)
«Στις 2
Απριλίου 1976, μια εβδομάδα μόνο μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα, ο
νεοδιορισθείς υπουργός οικονομικών José Martínez de Hoz, εισήγαγε μια
βαθιά αναδιάρθρωση της οικονομίας, που βασιζόταν στις αρχές του
νεοφιλελευθερισμού. Σε έναν λόγο εκείνης της ημέρας που άφησε εποχή, ανήγγειλε
μια εκ βάθρων κίνηση «από τον ασφυκτικό κρατικό παρεμβατισμό προς τη διάνοιξη
της απελευθέρωσης των παραγωγικών δυνάμεων. ”
Σε ένα πολύ βραχύ χρονικό διάστημα, οι μισθοί πάγωσαν και εισήχθησαν νέοι εργατικοί νόμοι (υπέρ των εταιριών). Ο τραπεζικός
τομέας απορρυθμίστηκε, ενώ απαλείφθηκαν τα εμπόδια στο διεθνές εμπόριο και τις
επενδυτικές εισροές.»
Το νεοφιλελεύθερο
πείραμα είχε αρχίσει. Γι’ αυτούς που βρίσκονταν σε στενή σχέση με τη
στρατιωτική δικτατορία, για τους συνεταιρισμούς και τους ήδη πλούσιους ήταν η
εποχή που ονομάστηκε plata dulce (γλυκό χρήμα).Οι απορρυθμισμένες τράπεζες άνοιξαν για φθηνό χρήμα και διεθνείς
επενδύσεις. Κάτι σας θυμίζει όλο αυτό; Δεν επωφελήθηκαν όμως όλοι.
Ένα χρόνο
μόλις από το πραξικόπημα ο γνωστός συγγραφέας και δημοσιογράφος Rodolfo Walsh έγραφε στο περίφημο γράμμα του προς την χούντα των στρατιωτικών: «η
οικονομική πολιτική αυτής της κυβέρνησης, αντί για κάποιου είδους δικαιολογία
για τα εγκλήματά της, αποτελεί ακόμα μεγαλύτερη θηρωδία που καταδικάζει
εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές σε προσχεδιασμένη μιζέρια.»
Ενώ οι λίγοι
ανθούσαν, οι πραγματικοί μισθοί για τους περισσότερους έπεσαν κατά 40%. Η
παιδική θνησιμότητα και η φτώχεια αυξήθηκαν. Σταμάτησαν όλα αυτά τους
ιδεολόγους της αγοράς; Φυσικά και όχι. Ο Μαμμωνάς είναι μεγάλος! Ο Μαμμωνάς ο φιλεύσπλαχνος. Πότε άλλωστε οι φονταμενταλιστές έδωσαν την
παραμικρή σημασία στα πάθη του πραγματικού κόσμου που αποστρέφονταν; Είτε σαρίκι,
είτε κρατικό όμολογο, οι φονταμενταλιστές είναι πάντα σίγουροι. Σίγουροι ότι αξίζουν
ό,τι έχουν, όπως σου αξίζει κι εσένα.
Όπως κατ’
ουσίαν όλοι αυτοί της ελεύθερης αγοράς που τους ακολούθησαν στην Ουάσιγκτον και
σε κάθε κράτος όπου εγκαταστάθηκαν μιλούσαν για περιστολή του κράτους, χωρίς να
το κάνουν. Οι στρατηγοί ξόδευαν. Οι τραπεζίτες τους ενέκριναν. Το 1976, πριν
να καταλάβουν την εξουσία ο στρατός και οι νεοφιλελεύθεροι ειδικοί τους, το
εξωτερικό χρέος της Αργεντινής ανερχόταν σε 8 δις δολάρια. Μετά από 7 χρόνια
οικονομικής σωφροσύνης και του δόγματος «η ελεύθερη αγορά θα τα καταφέρει», το
χρέος ανήλθε στα 43 δις δολάρια. Και δεν υπήρχε ούτε ένας σοσιαλιστής στο προσκήνιο
να του ρίξει κανείς τις ευθύνες.
Και όχι
πως αυτό αναχαίτισε τον ζήλο των επερχόμενων σταυροφόρων του Μαμμωνά και του χρήματος
– το ΔΝΤ. Με την Αργεντινή βυθισμένη στο χρέος και στη φτώχεια και την ανισότητα
να αυξάνεται, είχε έρθει η ώρα για το ΔΝΤ και την εμμονή του στο ειδικό φάρμακο
– της μεγαλύτερης «φιλελευθεροποίησης της αγοράς» και της μεγαλύτερης λιτότητας
για τη χρηματοδότησή της.Η Naomi Klein έχει γράψει εξαιρετικά γι’ αυτό το
εκτεταμένο, ξεδιάντροπο και αισχρό
πείραμα στο βιβλίο της «Το Δόγμα του Σοκ».
Γύρω στο
1991 οι φιλελεύθεροι της αγοράς αναγκάστηκαν να απαλλαγούν από τον δικτάτορά
τους. Αλλά δεν είχαν χαθεί τα πάντα. Το χρέος της Αργεντινής είχε φουσκώσει
σαν καρούμπαλο στα 61 δις δολάρια, κάτι που απέφερε περί τα 3 δις δολάρια ετησίως
σε αυτούς που τους είχαν συμβουλεύσει και τους δάνεισαν. Και ακόμα καλύτερα. Αυτή τη φορά, οι Αργεντινοί ψήφισαν σωστά. Όταν ο Domingo Cavallo διορίστηκε υπουργός οικονομικών
αγκάλιασε την ελεύθερη αγορά, το νεοφιλελεύθερο «Σύμφωνο της Ουάσιγκτον» παρά την
πέτρινη καρδιά του. Άλλωστε είχε διατελέσει πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ήταν δικός μας. Όχι ένας από αυτούς τους αριστερούς ριζοσπάστες. Δεν χρειαζόταν καθεστωτική αλλαγή στην Αργεντινή. Όχι αυτή τη φορά. Αυτό θα ερχόταν αργότερα, σε μια άλλη χώρα που είχε
κάτι που το ήθελαν η Ουάσιγκτον και η Δύση.
Ο Cavallo επεχείρησε ακόμα μεγαλύτερη φιλελευθεροποίηση, απορρύθμιση και ιδιωτικοποιήσεις. Το αποτέλεσμα ήταν οικονομική στενότητα. Το ΔΝΤ και οι τραπεζίτες
προσέφεραν περισσότερα δάνεια και «βοήθησαν» με περισσότερες πωλήσεις κρατικής
περιουσίας. Η Αργεντινή πούλησε ένα από τα διαμάντια της, την εταιρία πετρελαίου
της, την YPF (θυμηθείτε το όνομα) σε τιμή που οι επικριτές της
έλεγαν ότι ήταν ύποπτα χαμηλή και έμοιαζε εκτός πλειοδοσίας, δώρο στους
δυνατούς και τους διαπλεκόμενους. Μα επρόκειτο για συμβιβασμό, έτσι δεν είναι;
Τη δεκαετία του ’90, «οι έξυπνοι της παρέας» απλώς ανασήκωσαν τα μανίκια και
επινόησαν όλα τα άρρωστα οικονομικά κόλπα που εμείς πρωτοακούσαμε εκεί γύρω στο
2008.
Περί το
1996, το χρέος της Αργεντινής είχε σχεδόν διπλασιαστεί στα 110 δις δολάρια. Ο Cavallo παραιτήθηκε εν μέσω κατηγοριών για διαφθορά που αφορούσαν όλη την
κυβέρνηση του προέδρου. Ο Μένεμ όμως κράτησε τρία χρόνια ακόμα στα οποία το χρέος
αυξήθηκε κατά 53 δις δολάρια. Κανείς όμως δεν αγωνιούσε. Το ΔΝΤ είχε το σχέδιό
του και όσο η Αργεντίνα το ακολουθούσε, το ΔΝΤ τους έβρισκε μια χαρά τους
ηγέτες της, όπως άλλωστε και οι τραπεζίτες που γίνονταν όλο και πιο πλούσιοι με
όλους αυτούς τους τόκους.
Το 1999
ο Menem έχασε την εξουσία. Ανέλαβε ο Fernando De la Rúa. Η αληθινή όμως εξουσία πίσω από τον προεδρικό θρόνο
δεν ταράχτηκε καθόλου. Ούτε δευτερόλεπτο. Η απληστία και το κακό δεν κοιμούνται. Μετά από τρεις περίπου δεκαετίες
νεοφιλελεύθερης πολιτικής, μακριά από τις χρυσές ζωές της ελίτ των πόλεων, από τους
αγώνες πόλο και το private banking, δεν διαφαινόταν κάποιο καλύτερο μέλλον για τον
κόσμο της Αργεντινής – είχε επέλθει η ύφεση.
Η Αργεντινή όμως είχε συνηθίσει να εκπληρώνει όλα τα κόλπα που της υπαγόρευαν
οι νταβάδες της. Όταν λοιπόν το ΔΝΤ είπε πως η λύση δεν ήταν παρά ένα ακόμα δάνειο,
ο νέος πρόεδρος, ακριβώς όπως ο προηγούμενος, έπεσε γονατιστός για να εκφράσει
στις ευχαριστίες του.
Τον Δεκέμβριο
του 2000 σκούπισε το στόμα του και απευθύνθηκε στο έθνος.
“[Το
δάνειο του ΔΝΤ] είναι εγγυημένο κεφάλαιο τέτοιας αξίας [40 δις δολάρια] που δεν
επιτρέπει καμιά αμφιβολία ή απειλή σε σχέση με το μέλλον της Αργεντινής… Η Αργεντινή δεν διατρέχει πια κίνδυνο…
Και τώρα
είναι η Ελλάδα που δεν «θα διατρέχει πια κίνδυνο» ακριβώς όπως και η Ιρλανδία ή
η Πορτογαλία, όσο τουλάχιστον θα μπορεί να έχει σουξέ με αυτή την υπέροχη «διάσωση».
Τώρα είναι η Ελλάδα που θα πρέπει να κάνει αυτό που της λένε για άλλη μια δόση χρηματοδότησης.
Άλλη μια διάσωση και άλλη μια γύρα ύφεσης για να πρέπει να της πληρώσουν, όπως η
Αργεντινή που κατέβηκε την ίδια κατηφόρα, θα είναι ό,τι πρέπει.
«Η Ελλάδα
δεν θα χρειαστεί άλλη διάσωση». Φυσικά και όχι. «Η Ισπανία δεν
είναι Ελλάδα». Και οι ισπανικές τράπεζες είναι ασφαλείς και τα χρέη τους είναι
υπό έλεγχο. Και η Ιταλία δεν είναι Ισπανία και η Γαλλία δεν είναι Ισπανία και
κανείς δεν θέλει να του θυμίζουν την Αργεντινή. Άλλωστε αυτά είχαν γίνει τότε,
και τώρα είναι τώρα και το τώρα δεν είναι τότε, έτσι;
«Η Αργεντινή
είναι ασφαλής και διαφανής, και μπορεί πλέον να αναπτυχθεί εν ειρήνη… το 2001
θα είναι ένα σπουδαίο έτος για την Αργεντινή.»
Και
ήταν. Η Αργεντινή συνέχισε να ακολουθεί τα κελεύσματα του ΔΝΤ για περικοπές
δαπανών από την κυβέρνηση και για ύφεση. Αλλά η οικονομική παρακμή της χώρας και
η περιστολή επιταχύνθηκαν. Ο de la Rúa έχασε τον έλεγχο.
Ο Cavallo επέστρεψε, αυτή τη φορά με ασυνήθιστες εξουσίες προκειμένου να επιβάλει
όλα όσα έλεγε το ΔΝΤ.
«Ένα
συνονθύλευμα από νέους φόρους, κεφαλαιοποιήσεις και περικοπές (από τις οποίες
το 13% να αφορά συντάξεις και ασφαλιστικές εισφορές) απλώς και μόνο βάθυναν τα
κοινωνικά προβλήματα της χώρας και έστρεψαν περισσότερο κόσμο εναντίον της
κυβέρνησης De la Rúa government.»
Ο Σεπτέμβριος
του 2001 έφτασε το χρέος της Αργεντινής στα 193 δις δολάρια περίπου. Και τότε, στις
5 Δεκεμβρίου 2001 η μουσική σταμάτησε. Το ΔΝΤ θεώρησε πως είχε κάνει αρκετά για
να βοηθήσει τους αγνώμονες και είπε «όχι». Η Αργεντινή αθέτησε τις υποχρεώσεις της.
Και οι ομολογιούχοι ήταν, όπως και τώρα, έξαλλοι.
Η ηχώ
της ιστορίας μου φέρνει φρίκη. Και αναρωτιέμαι – είναι δυνατόν να είμαστε οι
μόνοι που την ακούμε; Δεν μπορώ να πιστέψω πως αυτή η ηχώ δεν διαπερνάει τους
μαρμάρινους τοίχους των Κεντρικών Τραπεζών και τους στρωμένους με χαλιά
διαδρόμους του ΔΝΤ. Παρόλο αυτά η τρέλα και η απληστία κυλάει από χώρα σε χώρα,
από λαό σε λαό. Πάντα οι ίδιοι αυτοί πιστοί που καίνε τις ελπίδες μας, που μαραζώνουν
τις ζωές μας, πριν απομακρυνθούν κουνώντας με λύπηση τα τέλεια μαυρισμένα κεφάλια
τους, προς τα ιδιωτικά τους τζετ για να γυρίσουν εκεί όπου δεν πάει ποτέ η
ανάγκη και η απελπισία.
Αυτή είναι
η ιστορία της αθέτησης του χρέους από την Αργεντινή που τόσο σταράτα την
συνόψισε ο δικαστής Griesa στην ετυμηγορία του, όταν έγραψε πως «επιτέλους… η
Αργεντινή πρέπει να πληρώσει τα χρέη της».
Συγγνώμη που σταματώ εδώ, εάν
θεωρήσουμε πως τα περισσότερα από αυτά είναι απλώς το υπόβαθρο, δούλεψα πιο
αργά απ’ όσο έλπιζα. Το δεύτερο μέρος, όπου ελπίζω να βγάλω τα συμπεράσματα
αρχίζει ως εξής:
Υπόγειο νούμερο τρία. Ο Κόσμος του γύπα.
Χωρίς τους
πτωματοφάγους, ο κόσμος θα ήταν γεμάτος πτώματα. Οι γύπες τρώνε τους νεκρούς.
Τα κεφάλαια-γύπες, πάντως, τρώνε όσους είναι ακόμα ζωντανοί.
